ใครกันแน่ที่สร้างความจริง? เมื่อข่าวปลอมอาจไม่ปลอมเสมอไป

ทุกวันนี้ เวลามีใครพูดถึง “ข่าวปลอม” เรามักนึกถึงคนปล่อยข่าวผิด ๆ เพื่อหวังผลอะไรบางอย่าง เช่น การเมือง ธุรกิจ หรือสร้างความวุ่นวาย แต่ถ้ามองให้ลึกกว่านั้น คำถามหนึ่งที่น่าคิดต่อคือ คนสร้างข่าวปลอมเอง หรือเรากำลังอยู่ในโครงสร้างที่ผลักให้บางสิ่งกลายเป็น ‘ความจริง’ ที่หลีกเลี่ยงไม่ได้?

ข่าวปลอมไม่ใช่เรื่องใหม่ แต่โลกเปลี่ยนไปมาก

ในอดีต ข่าวลือมักกระจายผ่านคำพูดหรือเอกสารลับ ๆ แต่ในยุคดิจิทัล มันกลายเป็นเรื่องไวรัลในไม่กี่นาที ด้วยโซเชียลมีเดียและอัลกอริธึมที่ออกแบบมาเพื่อแสดงเนื้อหาที่ “คลิกได้” มากกว่า “ถูกต้อง”

ลองคิดตามดูว่า ข่าวปลอมบางชิ้นไม่ได้ถูกสร้างขึ้นเพราะใครอยากโกหก แต่อาจเป็นเพราะระบบ ให้รางวัลกับข้อมูลที่คนมีปฏิกิริยาแรง มากกว่าข้อมูลที่เป็นกลางหรือซับซ้อนเกินจะเข้าใจในทันที

อัลกอริธึม และการจัดลำดับความจริง

หนึ่งในปัจจัยสำคัญคือ “อัลกอริธึม” หรือระบบเบื้องหลังการจัดเรียงข้อมูลในโลกออนไลน์ เช่น Facebook, YouTube หรือ TikTok ที่ไม่ได้ตั้งใจ “หลอก” ใคร แต่ตั้งใจให้คุณ “อยู่กับมันให้นานที่สุด” เท่านั้นเอง

ระบบเหล่านี้จะเรียนรู้ว่า คุณชอบอะไร ไม่ชอบอะไร และค่อย ๆ สร้างโลกที่เต็มไปด้วยเนื้อหาที่ ‘คล้าย’ กับสิ่งที่คุณเคยสนใจอยู่แล้ว จนวันหนึ่ง…คุณอาจไม่รู้เลยว่า โลกข้อมูลของคุณไม่เหมือนกับของคนอื่น

ความจริงหลายแบบ และสิทธิในการเลือกเชื่อ

เมื่อคน 10 คนเห็นข้อมูลที่ต่างกัน 10 แบบ แล้วใครกันแน่ที่อยู่กับความจริง? หรือที่จริงแล้ว ความจริงของแต่ละคนกำลังถูก จัดเรียง โดยโครงสร้างข้อมูลที่มองไม่เห็น?

ข่าวปลอมจึงไม่ใช่แค่เรื่องของ “ใครพูดอะไร” แต่เป็นเรื่องของว่า โลกออกแบบมาให้เราเชื่ออะไรได้บ้าง มากน้อยแค่ไหนต่างหาก

เราควรจัดการยังไง?

• เรียนรู้วิธี “เช็กข่าว” จากแหล่งข้อมูลหลากหลาย

• พัฒนาทักษะ “การอ่านเชิงวิพากษ์” และตั้งคำถามแม้กับข่าวที่ดูน่าเชื่อถือที่สุด

• สำรวจว่าเราเห็นอะไรบ่อย ๆ เพราะมันเป็นความจริง หรือเพราะระบบแสดงซ้ำจนเราคุ้นเคย?

บางที…การตั้งคำถามว่า “อันนี้จริงไหม?” อาจยังไม่พอ
เราอาจต้องถามเพิ่มว่า “ใครเป็นคนให้เราเห็นมัน?” และ “ทำไมถึงเป็นตอนนี้?”