ระบบราชการไทย: ทำไมความโปร่งใสยังเป็นเรื่องที่ต้องลุ้นทุกครั้ง?

เมื่อเราพูดถึง “ระบบราชการ” ภาพในหัวของหลายคนคงหนีไม่พ้นเอกสารกองโต การรอคอยที่ไม่มีที่สิ้นสุด และคำตอบที่บางทีก็ไม่มีใครกล้ารับผิดชอบ น่าแปลกที่ในยุคที่โลกหมุนเร็วด้วยเทคโนโลยี กลับยังมีบางสิ่งในระบบของเรา...ที่เหมือนจะตั้งใจหมุนช้า

ทำไมความโปร่งใสถึงยังต้องลุ้น?
แม้ภาครัฐจะมีการประกาศนโยบายโปร่งใส เปิดเผยข้อมูล และมีหน่วยงานอย่างสำนักงาน ป.ป.ช. หรือศูนย์ข้อมูลเปิดภาครัฐ (Open Government Data) คอยสนับสนุน แต่ในความเป็นจริง การเข้าถึงข้อมูลของประชาชนยังคงเต็มไปด้วยขั้นตอนซับซ้อน ข้อมูลไม่อัปเดต หรือแม้แต่ต้อง “ยื่นคำร้อง” แบบออฟไลน์เพื่อดูเอกสารสาธารณะ

การขอข้อมูลที่ควรเปิดเผยตาม พ.ร.บ. ข้อมูลข่าวสารของราชการ กลับกลายเป็นภาระของประชาชนมากกว่าภาครัฐ เพราะไม่มีระบบติดตามผลที่โปร่งใส ไม่มีบทลงโทษหากเพิกเฉย และที่สำคัญ… ไม่มีแรงจูงใจจริง ๆ ที่จะเปิดเผยข้อมูลเหล่านั้น

ปัญหาซ้ำซากที่สะสมเป็นวัฒนธรรม
หลายกรณีที่เราพบ เช่น งบประมาณที่คลุมเครือ โครงการที่อ้างว่า “เพื่อประชาชน” แต่สุดท้ายกลับพบความผิดปกติในการจัดซื้อจัดจ้าง ปัญหาเหล่านี้ไม่ได้เกิดจากความผิดพลาดเพียงครั้งเดียว แต่สะสมกลายเป็นวัฒนธรรมที่ประชาชนเคยชิน ทั้งที่ไม่ควรเป็นเรื่องปกติเลยด้วยซ้ำ

เทคโนโลยีช่วยได้จริงไหม?
แพลตฟอร์มอย่าง opendata.go.th เป็นหนึ่งในความพยายามของภาครัฐที่น่าชื่นชม แต่การมีข้อมูลแค่ "ในระบบ" โดยที่ข้อมูลไม่อัปเดต ใช้งานยาก หรือเข้าใจได้เฉพาะผู้เชี่ยวชาญ ก็ไม่ต่างอะไรกับการ “ซ่อนข้อมูลอย่างถูกต้องตามกฎหมาย”

ความโปร่งใสจึงไม่ใช่แค่เรื่องของการมีข้อมูล แต่เป็นเรื่องของการ “ตั้งใจเปิดเผย” ให้คนทั่วไปเข้าถึงได้และเข้าใจง่าย

แล้วเราทำอะไรได้บ้าง?
ในฐานะประชาชน เราอาจไม่มีอำนาจเปลี่ยนแปลงระบบราชการในทันที แต่สิ่งที่เราทำได้ คือการตั้งคำถามให้มากขึ้น ใช้สิทธิในการเข้าถึงข้อมูลอย่างต่อเนื่อง และผลักดันให้มีการตรวจสอบอย่างเป็นระบบจากองค์กรภาคประชาสังคม

ความเปลี่ยนแปลงอาจไม่เกิดขึ้นทันที แต่หากเราไม่ยอมจำนนกับระบบที่ “ลุ้นทุกครั้ง” สักวันระบบนั้นก็อาจเปลี่ยนเอง…จากแรงกดดันของคนที่ไม่ยอมแพ้

ถ้ารู้สึกว่าทุกครั้งที่ต้องติดต่อราชการคือการวัดดวง ก็ไม่ใช่คุณคนเดียวที่คิดแบบนั้น. แต่ถ้าคุณเริ่มตั้งคำถาม อาจมีอีกหลายคนพร้อมลุกขึ้นถามไปพร้อมกับคุณเหมือนกัน

แหล่งข้อมูลอ้างอิง: