ประชาธิปไตยใน TikTok: ใครกันแน่ที่ปั้นเรื่องให้เราเชื่อ?

เมื่อพูดถึง "ประชาธิปไตยของข้อมูล" หลายคนอาจนึกถึงโซเชียลมีเดียเป็นลำดับแรก และในยุคนี้ TikTok ก็กลายเป็นเวทีหลักของเสียงประชาชน ทั้งในเรื่องการเมือง วัฒนธรรม ไลฟ์สไตล์ และความเชื่อ

แต่คำถามสำคัญคือ เสียงที่เราได้ยินใน TikTok นั้น เป็นของใคร? ใครเป็นคนกำหนดว่าคลิปไหนจะดัง คลิปไหนจะหายไปกับสายลม?

ฟีดที่ดูเหมือนเสรี แต่ไม่ได้สุ่มจริง

หลายคนเข้าใจว่า TikTok แสดงคอนเทนต์แบบสุ่มหรือขึ้นกับความชอบของผู้ใช้แบบ 100% แต่ในความเป็นจริง ระบบเบื้องหลังของ TikTok คือ อัลกอริทึมที่มีการคัดเลือก จัดลำดับ และควบคุมการมองเห็น ของเนื้อหาแต่ละชิ้นอย่างมีแบบแผน

ยกตัวอย่างเช่น หากโพสต์หนึ่งเริ่มได้รับการมีส่วนร่วม (engagement) อย่างรวดเร็ว ระบบจะส่งต่อไปยังผู้ใช้มากขึ้นเรื่อย ๆ แต่ถ้าโพสต์นั้นไปแตะต้องประเด็นที่อ่อนไหวหรือขัดกับแนวทางของแพลตฟอร์ม อาจถูกลดการมองเห็นหรือถูกลบโดยไม่แจ้งเหตุผลชัดเจน

ความนิยมที่ถูกออกแบบได้

กรณีศึกษาที่น่าสนใจ เช่น คลิปวิดีโอเกี่ยวกับการเคลื่อนไหวทางการเมือง หรือวาทกรรมด้านเพศสภาพ หลายครั้งเราเห็นว่าโพสต์บางประเภท "ถูกดัน" ให้กลายเป็นกระแส ในขณะที่อีกประเภท “หายไป” อย่างน่าประหลาด

นี่ไม่ใช่เรื่องของโชค แต่มักเกี่ยวข้องกับเงื่อนไขเบื้องหลัง เช่น

• แหล่งที่มาของผู้โพสต์

• พฤติกรรมการมีส่วนร่วมของกลุ่มเป้าหมาย

• คำต้องห้าม หรือ topic ที่ถูกจัดหมวดเสี่ยง

TikTok อาจไม่เป็นเพียงกระจกสะท้อนความคิดของผู้ใช้ แต่เป็นกระจกที่ถูกขัดเงาโดยใครบางคนอยู่ตลอดเวลา

เมื่อความเชื่อกลายเป็นไวรัล

ประเด็นที่น่าสังเกตคือ ความเร็วของ TikTok ทำให้ "เรื่องเล่า" หรือ narrative แพร่กระจายได้ในระดับนาที โดยที่เราไม่ทันได้ตั้งคำถามถึงความจริง ความครบถ้วน หรือเจตนาของคนสร้างเนื้อหา

ผลคือ ผู้ใช้จำนวนมากกลายเป็นผู้รับสารแบบ passive โดยที่คิดว่าตัวเองมีสิทธิเลือก แต่แท้จริงแล้ว การเลือกของเราถูกออกแบบไว้ล่วงหน้าแล้วบางส่วน

จบบทความอย่างมีน้ำหนัก

สุดท้าย ประชาธิปไตยในโลกดิจิทัลอาจไม่ได้วัดจากจำนวนผู้พูดเสมอไป แต่วัดจากว่า ใครได้พูด และใครถูกทำให้เงียบ ใน TikTok และโซเชียลมีเดียอื่น ๆ สิ่งที่เราควรถามอาจไม่ใช่แค่ว่า "ใครพูดอะไร" แต่ต้องถามด้วยว่า "ใครได้ยินอะไรบ้าง"

แหล่งข้อมูลอ้างอิง

• Algorithmic Amplification and Its Impacts on Society – European Commission
• “TikTok and the Global Political Landscape” – Oxford Internet Institute
• Center for Humane Technology – Reports on Algorithmic Narratives