ภาพความสำเร็จที่เราเห็น อาจไม่ใช่ภาพทั้งหมด
เมื่อเปิดสื่อ ไม่ว่าจะเป็นข่าวธุรกิจ สัมภาษณ์ผู้ประกอบการ หรือโพสต์ไวรัลในโซเชียล เรามักเห็นภาพซ้ำ ๆ ของ “คนที่ไปถึงฝั่งฝัน” เริ่มจากศูนย์ ล้มเหลวหลายครั้ง ก่อนจะประสบความสำเร็จอย่างยิ่งใหญ่ เรื่องเล่าเหล่านี้ฟังแล้วให้พลัง แต่ในขณะเดียวกัน ก็ซ่อนคำถามบางอย่างไว้เงียบ ๆ เช่น คนที่พยายามแล้วไม่สำเร็จหายไปไหน หรือเส้นทางจริงระหว่างจุดเริ่มต้นกับปลายทางนั้นซับซ้อนกว่าที่ถูกเล่าหรือไม่ สื่อไม่ได้โกหก แต่สื่อเลือกเล่า และการเลือกเล่า ย่อมหมายถึงการเลือกไม่เล่าบางส่วนไปพร้อมกัน
กลไกของสื่อกับเรื่องเล่าความสำเร็จ
ความสำเร็จเป็นเนื้อหาที่ “ขายได้” ทั้งในเชิงอารมณ์ แรงบันดาลใจ และการตลาด เรื่องราวแบบนี้เข้าใจง่าย มีตัวเอก มีอุปสรรค และมีตอนจบที่สวยงาม ซึ่งเหมาะกับพื้นที่สื่อที่มีเวลาและความสนใจของผู้อ่านจำกัด ในทางกลับกัน เรื่องของความพยายามที่ไม่เห็นผล หรือความล้มเหลวที่ไม่มีบทสรุป มักไม่ดึงดูดเท่าที่ควรในเชิงตัวเลข นี่ไม่ใช่ความผิดของสื่อฝ่ายเดียว แต่เป็นผลลัพธ์ของระบบที่ต้องแข่งขันกันเพื่อความอยู่รอด
เปอร์เซ็นต์ของความจริงอยู่ตรงไหน
หากมองในเชิงโครงสร้าง เรื่องเล่าความสำเร็จในสื่อมักสะท้อน “ปลายทาง” ได้ค่อนข้างชัด แต่สะท้อน “ความน่าจะเป็น” ได้ค่อนข้างน้อย เราเห็น 1 คนที่สำเร็จ แต่ไม่เห็นอีกหลายสิบหรือหลายร้อยคนที่เดินเส้นทางเดียวกันแล้วไม่ถึง ในเชิงความจริง เรื่องเล่าเหล่านี้อาจสะท้อนความจริงเพียงบางส่วน ไม่ใช่ในแง่ว่าข้อมูลผิด แต่ในแง่ว่าภาพรวมของโอกาส ความเสี่ยง และบริบท ถูกลดทอนลงเพื่อให้เรื่องเล่าดำเนินไปได้
ผลกระทบต่อคนธรรมดา
เมื่อความสำเร็จถูกนำเสนอในรูปแบบที่ดูเป็นสูตรสำเร็จ คนที่กำลังพยายามอยู่ อาจเริ่มตั้งคำถามกับตัวเอง ทำไมเรายังไม่ไปถึง ทำไมเราทำตามแล้วไม่เห็นผล หรือเราขาดอะไรบางอย่างที่คนอื่นมี ความรู้สึกเหล่านี้ไม่ได้เกิดจากความอ่อนแอส่วนบุคคล แต่เกิดจากการเปรียบเทียบกับภาพที่ถูกคัดเลือกมาแล้ว ในระยะยาว เรื่องเล่าแบบนี้อาจบั่นทอนความเข้าใจต่อความจริงของชีวิต ซึ่งเต็มไปด้วยความไม่แน่นอน จังหวะเวลา และปัจจัยที่ควบคุมไม่ได้
วิธีอ่านเรื่องเล่าความสำเร็จอย่างมีสติ
แทนที่จะปฏิเสธเรื่องราวความสำเร็จทั้งหมด บางทีสิ่งที่ช่วยได้มากกว่า คือการอ่านอย่างมีระยะห่าง
ตั้งคำถามว่า
- บริบทของเขาเหมือนหรือต่างจากเราตรงไหน
- สิ่งใดที่ถูกเล่า และสิ่งใดที่หายไป
- ความสำเร็จนั้นเกิดจากทักษะ ความพยายาม หรือจังหวะของระบบ
การมองแบบนี้ ไม่ได้ทำให้แรงบันดาลใจหายไป
แต่ช่วยให้ความหวังอยู่บนพื้นฐานที่เป็นจริงมากขึ้น
บางทีความสำเร็จอาจไม่ใช่เรื่องของการไปให้ถึงจุดเดียวกัน
แต่คือการเข้าใจเส้นทางของตัวเองให้ชัด
แม้คำถามบางข้อจะไม่มีคำตอบที่แน่นอน
การยอมรับความไม่สมบูรณ์ของเรื่องเล่า อาจทำให้เราเดินต่อไปได้อย่างไม่หลงทาง
ข้อมูลอ้างอิง
- งานวิจัยด้าน Survivorship Bias (แนวคิดอคติจากผู้รอด)
- รายงานด้านสื่อและการรับรู้ความสำเร็จจากองค์กรด้านจิตวิทยาสังคม
