ลองนึกภาพว่า…ทุกสิ่งที่คุณกดไลก์ แชร์ คอมเมนต์ หรือแม้แต่เวลาที่คุณใช้อยู่บนแอปต่าง ๆ กลายเป็น "คะแนน" ที่มีผลต่อการเข้าถึงบริการพื้นฐานในชีวิต เช่น สินเชื่อ การเดินทาง หรือแม้แต่การหางาน — นี่ไม่ใช่นิยายวิทยาศาสตร์ แต่มันคือแนวคิดของ “ระบบเครดิตสังคม” (Social Credit System) ที่เริ่มปรากฏขึ้นจริงในบางประเทศ
ระบบนี้ใช้ข้อมูลจากพฤติกรรมดิจิทัลและกิจกรรมในชีวิตประจำวันมาวิเคราะห์เพื่อจัดอันดับความ "น่าเชื่อถือ" ของบุคคล ซึ่งในบางกรณีอาจส่งผลให้คนที่มี “คะแนนดี” ได้รับสิทธิพิเศษมากขึ้น ขณะที่คนที่ถูกมองว่ามี “ความเสี่ยง” ก็อาจถูกจำกัดสิทธิ์บางอย่างอย่างเงียบ ๆ
แล้วเราจะรับมือยังไง?
-
รู้เท่าทันว่าข้อมูลของเราถูกเก็บและใช้ยังไง
พฤติกรรมออนไลน์ทุกอย่างล้วนมีร่องรอย ข้อมูลเหล่านี้อาจถูกใช้ในการวิเคราะห์พฤติกรรมเชิงลึกแบบที่เราคาดไม่ถึง -
คำว่า "เป็นพลเมืองดี" จะถูกนิยามใหม่ด้วย AI
ไม่ใช่แค่ไม่ทำผิดกฎหมาย แต่เป็นการประพฤติตัวให้ "เหมาะสมกับระบบ" ซึ่งใครเป็นคนออกแบบ? แล้วเหมาะสมสำหรับใคร? -
สิทธิความเป็นส่วนตัวอาจถูกท้าทาย
ถ้าไม่มีกรอบควบคุมที่รัดกุม การจัดอันดับแบบนี้อาจกลายเป็นเครื่องมือควบคุมมากกว่าการส่งเสริมพฤติกรรมที่ดี -
ผลกระทบในระยะยาวอาจลึกกว่าที่คิด
นอกจากสิทธิและโอกาสในชีวิต ระบบนี้อาจกดทับเสียงของกลุ่มที่เห็นต่าง หรือคนที่ไม่เข้ากรอบของระบบ
เรายังไม่อาจฟันธงได้ว่า “ระบบเครดิตสังคม” จะถูกนำมาใช้แบบเต็มรูปแบบในประเทศอื่น ๆ หรือไม่ แต่การตระหนักรู้ว่าพฤติกรรมดิจิทัลมีผลกระทบต่อชีวิตจริงมากขึ้นเรื่อย ๆ คือสิ่งที่เราทุกคนต้องเฝ้าระวัง
ถ้าวันหนึ่งเราทุกคนถูกจัดอันดับจากข้อมูลในมือถือ คุณจะพร้อมยืนอยู่ในระบบแบบไหน?
ข้อมูลอ้างอิง:
- World Economic Forum. What is a social credit system—and is it coming to the West?
- OECD. Artificial Intelligence in Society
- MIT Technology Review. How China’s social credit system works
